1. Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie

Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie...

Warianty tytułu: Żegota.

Powst. Paryż, od jesieni 1832 do 13 II 1834, wyłączając okres opieki nad S. Garczyńskim (VI-IX 1833); pierwszy pomysł i być może fragm. ks. I datuje się na pobyt w Wielkopolsce w 1831; druk ukończono ok. 20 VI 1834; chronologia utworu zob. Kronika 1832-1834 (s. 105-106, 200-201, 261-263, 291).

Pierwodruk: Par 1828–1836, t. 5-6, s. 7-253 druk w końcu czerwca 1834 w nakładzie A. Jełowickiego 3000 egz., z portretem autora wg D. d'Angers.

We wszystkich wydaniach za życia autora utwór drukowany bez „Epilogu” (po 1834 Mickiewicz zagubił rkp).

Autografy: Bibl. Ossol., sygn. 3370/II (tzw. rękopis dzikowski, sygn. oryg. 6932/II, złożony w 1939 przez hr. A. Tarnowskiego w depozycie Zakładowi Narodowemu Ossolińskich we Lwowie; zawiera czystopis ks. I-III, IV: w. 1-34, 93-do końca, V-VII, VIII (w. 663-762), IX-XII; brulion ks. X-XII, „Epilog”, Objaśnienia oraz spis pomyłek drukarskich pierwszego wyd.; fragm. ks. VIII, w. 663-762 karta ze sztambucha E. Jachowicza; dopełnieniem tego atg jest kartka wklejona do sztambucha J. Wolskiej; podob. i opis: Wiersze w podob. 1998, s. (155)-(156); opis atg. ogł. R. Pilat, Autografy późniejszych ksiąg „Pana Tadeusza” od IV do XIItej. Pam. Tow. Lit. AM , R. 6 1898, s. 63-148. Zob. B. Zakrzewski, Hajże na... rękopis „Pana Tadeusza”!, Pam. Lit. 1992, z. 3, s. 184-195); MAM, rkp 20, s. 1-14 (brulion pt. „Żegota”, należący kiedyś do I. Domeyki, ks. I w. 1-630 oraz 14 odbitek fot. w. 1-631 oraz 701-704; podob. 1 karty: Pamięci 1890, s. 101; opis atg w art. R. Pilata, Pam. Tow. Lit. AM 1891, s. 75-140. Tekst z ks. I i II z trzech kart z tego brulionu ofiarowanych W. Chełchowskiemu przez I. Domeykę przedstawił E. Porębowicz, Urywek pierwszego brulionu „Pana Tadeusza”, Świat (Kraków) 1893, nr 12, s. 256-267 oraz H. Biegeleisen w Tyg. Ilustr. 1883, nr 30, t. 2, s. 52 - tu ks. I, w. 160-206); MNK, rkp 655/10, dawn. N.I. 35715 (fragm. czystopisu ks. IV, w. 35-92); MLAM, nr inw. 2509 (fragm. czystopisu ks. VIII, w. 566-662; karta wklejona do sztambucha J. Wolskiej, zob. J. Odrowąż-Pieniążek, „Żadne żaby tak pięknie nie grają jak polskie”. Nieznany autograf karty „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, Blok-Notes 1988, t. 9, s. 5-20; podob.: Wiersze w podob. 1998, s. (153)-(154)); MAM, rkp 21, s. 1-2 (brulion ks. XI, w. 153-259); MAM, rkp 22, s. 1-6 (fragm. ks. I, w. 709-789 i 888-892, oraz ks. II, w. 1-142.); MAM, rkp 23, s. 1-4 (czystopis ks. XI, w. 1-191); MLAM, nr inw. 1050 (karta brulionu ks. XI, w. 621-681, tzw. karta Popiela; podob. i opis: G. Nieduszyńska, Nieznana karta autografu „Pana Tadeusza” w zbiorach Muzeum Literatury, Blok-Notes 1978, s. 5-14; Wiersze w podob. 1998, s. (157)-(158)); MLAM, nr inw. 5998 (dwie k., mocno uszkodzone, z fragm. ks. VIII: końcowe fragm. w. 67-87, w. 117-134, końcowe wyrazy w. 162-164 i fragm. w. 165-182; podob. atg fragm. ze zbiorów W. Buchnera zob. Pion 1934, nr 27; podob. atg ks. VIII, w. 89-116, Tyg. Ilustr. 1904, s. 515 oraz Kraj 1904, nr 23; k. pierwotnie była własnością J. Gołuchowskiego); Ośr. Dok. Pont. Jana Pawła II, Rzym (k. 8 ks. I (w. 632-708) z zespołu ośmiu kart brulionu należącego do I. Domeyki; opis: K. Czajkowska, Nieznana karta brulionu „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, Kronika Rzymska 1990, nr 84, s. 16-19, wyd. osobne Rzym 1992; podob. Wiersze w podob. 1998, s. (151)-(152)); Bibl. Kapituły w Sandomierzu (karta czystopisu ks. VIII, w. 67-88, 117-134, 162-165, 166-182, w Bibliotece ks. J. Wiśniewskiego); Centr. Arch. Hist. Ukrainy, Lwów, F. 202, op. 1, spr. 9, s. 1-2 (początkowe 40 wersów ks. I; atg odnaleziony w 2015 przez T. Rączkę-Jeziorską; podob. i opis: M. Prussak, T. Rączka-Jeziorska, Nieznany autograf Adama Mickiewicza. Dwie strony Inwokacji „Pana Tadeusza”, Warszawa 2018, s. (6), (8)); Bibl. Kras., sygn. 4768, zniszczony w 1944 (warianty fragm. „Pana Tadeusza” z ksiąg I-IV, X, XII oraz warianty wierszy Mickiewicza ogł. M. Kridl, Prace 1914, s. 44-64); Album Boulay-Paty, Bibl. Municipale w Nantes, sygn. Ms 1908, s. 53 (trzy nieco zmienione początkowe wersy „Inwokacji”, wpis z datą Mickiewicza: „1854. Mars 6”; opis albumu zob. Z. Makowiecka, Nieznane autografy w sztambuchu Ewarysta Boulay-Paty, Przegl. Hum. 1972, nr 3; podob. atg: Wiersze w podob. 1998, s. (141)); zag., przed 1939 własność A. Słonimskiego (wpis w albumie nieznanej osoby; tekst czterech początkowych wersów „Inwokacji” z datą Mickiewicza: „1843. Juin, 17. Paris”, na luźnej kartce, zakupionej przez A. Słonimskiego w Leningradzie w 1933, obecnie zag.; podob. i opis atg: A. Galis, Wiad. Lit. 1935, nr 28; M. Moore Coleman, Young Mickiewicz, Cambridge 1956, przed k. tyt.; Wiersze w podob. 1998, s. (143) i 223-224); egz. Lenartowicza (własność E. Biernackiej-Poźniakowej; egz. z poprawkami i uzupełnieniami Mickiewicza w tekście edycji Par 1844); kp. F. Malewskiego, MAM, rkp 24, s. 1-8 (fragmenty ks. I-VI oraz odbitki fot. brulionów „Pana Tadeusza”: ks. I w. 1-631, 701-704 (14 fot.), ks. XI w. 153-259 (2 fot.), ks. I w. 709-789, 888-891, ks. II w. 1-142 (6 fot.); ks. II w. 1-191 (4 fot.); ks. VIII fragmenty (2 fot.); ks. VIII w. 664-762 (2 fot.); ks. I w. 160-207 (1 fot.)).

Wydania następne: Zbieracz Lit. i Polit. 1837, nr 16 z 6 IX, s. 97-99; Par 1838, t. 5-6, s. 2-253 (edycja okładkowa pdr); Par 1844, t. 1; Nauka poezji 1845, s. 192-309 (pt. Soplica. Poemat Epiczny przez A. M. w wyjątkach osobną całość stanowiących. Fragm. pt.: Zjazd gości i wieczerza wiejska; Grzybobranie - Obiad; Łowy; Wieczerza - Klucznik - Kłótnia; Przygotowanie do zajazdu - Zaścianek; Zajazd; Narady po bitwie - Wyjście z kraju - Spowiedź; Zgoda - Zaręczyny. Wyd. nast. 1851, 1860, 1869); Czas. Dod. miesięczny 1856, t. 2, z. 5, s. 418-434; Pisma 1858, t. 3, s. 1-280 (ks. I-VI); Pisma 1858, t. 4, s. 1-252 (ks. VII-XII); Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Toruń 1859; Pisma 1860–61 Par (Martinet), t. 5, s. 5-261 (ks. VII-XII); Pisma 1860–61 Par (Martinet), t. 4, s. 1-286 (ks. I-VI); Par 1860–61 (Jung), t. 4-5; Pisma 1862–1869, t. 4, s. 3-308; Dzieła 1868, t. 3, s. 3-325; Dzieła 1869–70, t. 3; Pisma 1875–77, t. 4; Dzieła 1875, t. 3; Dzieła 1876, t. 3; Pan Tadeusz. War. 1877, s. 4-349; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach. Par. 1878; Pan Tadeusz. War. 1878; Par 1880–1885, t. 3, s. 3-349; Pan Tadeusz. Z ilustracjami M. E. Andriollego. Lw. 1882, s. 1-278; Lipsk 1883–1901, t. 4; Tyg. Ilustr. 1883, nr 30, s. 52-53; Złota przędza 1884, s. 110-165 (fragm.); Lw-Par 1885, t. 3, s. 1-325; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Lw. 1885; Poezje War 1886, t. 3, s. 7-319; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Kr. 1886, s. 5-270; Poezje Lw 1886, t. 1; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach. Wyd. nowe. Kr. 1886; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Lw.–Par. 1886; Poezje Lw 1888 (Łukaszewicz), t. 1, s. 1-346; Poezje Lw 1888 (Księgarnia Polska), t. 1; Poezje War-Pet 1888, t. 3, s. 7-345; Początek PT 1888, s. 5-6 (”Inwokacja”); Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z 1811 i 1812 r. w dwunastu księgach wierszem. Przygotował do druku, wstępem i znaczniejszą częścią objaśnień opatrzył W. Bruchnalski. Lw. 1888; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Poemat przez Adama Mickiewicza. Wyd. skrócone z objaśn. i portretem poety. Z upoważnieniem rodziny autora. War. 1888; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z 1811 i 1812 r. w dwunastu księgach wierszem. Z portretem i 24 ilustracjami rysunku M. E. Andriollego. Lw. 1889; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Na pamiątkę sprowadzenia zwłok Ad. Mickiewicza na Wawel, dnia 4 lipca 1890 r. ludowi polskiemu ofiaruje Macierz Polska. Lw. 1890; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach. Lw. 1892, s. 5-290; Dzieła 1893-1911 Lw, t. 5-6; Dzieła 1893 Lw (Księg. Pol.), t. 3, s. 1-273; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: poemat Adama Mickiewicza. War. 1893, s. 5-279; J. Chociszewski, Deklamator Polski. Zbiór poezji religijnych, narodowych i historycznych stosownych do wygłaszania podczas uroczystości patriotycznych, rodzinnych oraz wycieczek letnich z dodaniem dialogów i sztuczek teatralnych. Poz. 1893, s. 39-41 (fragm. ks. XI „Bitwa”); Dzieła 1894, t. 1; Poezje 1897, t. 3, s. 5-286 (wiersz o inc. „O czem tu dumać na paryskim bruku” umieszczony na pocz. poematu); Pisma 1897, t. 4, s. 6-308; Pan Tadeusz: streściła M. Wysłouchowa. Lw. 1898, s. 6-35 (w streszczeniu M. Wysłouchowej); Wybór poezyj 1898, t. 2; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Toruń 1865; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Z 12 kartami i 12 rysunkami specjalnie przygotowanymi dla tej edycji przez K. Alchimowicza. Wyd. na pamiątkę setnej rocznicy urodzin Wieszcza. War. 1898; J. Aleksota (właśc. Sedlaczkówna), Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: poemat Adama Mickiewicza podany w streszczeniu prozą. Złoczów 1898, s. 4-93 (w streszczeniu prozą J. Sedlaczkowej); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. War. 1898, s. 9-299; Mik 1898, t. 3, s. 5-309 (”Epilog”, s. 305-309); Zbiorek 1898, s. 67-76 (fragm.); Wybór 1898, s. 17-36 (fragm.: Łowy, Zaścianek, Koncert nad koncertami); Jak pisał AM 1898, s. 72-107 (fragm.); Dzieła 1898, t. 3; Poezje 1898; Zbiorek 1899, s. 12-27, 37-40 (fragmenty poematu); Poezje 1899, t. 4, s. 1; Poezje 1900, t. 3; Dzieła. Z popiersiem autora. Lw. 1902, t. 3; Pan Tadeusz dla dorastającej obojej płci młodzieży. Oprac. J.W. Sędzimir. Rzeszów 1903, s. 1-207; Pisma. T. 1–6. Chicago 1905, t. 4; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach. Z rys. S. Masłowskiego. Łódź 1905, s. 6-250; Pan Tadeusz. Łódź 1905 (tekst bez wersyfikacji); Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach, wierszem. Wstępem i objaśn. opatrzył J. Michalski. War. 1907, s. 5-460; Poezje 1910, t. 4, s. 8-310; Pisma 1911, t. 5, s. 1-348 (”Epilog”, s. 305-309); Dzieła 1911–1913, t. 2, s. 145-436; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach. Mik. 1912, s. 6-300; Poezje z wojen 1915, s. 3-7 (fragm. ks. I i XI); Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Cz. 1–2. Moskwa 1916, s. 5-300; Wybór 1918, s. 4-6 (fragm. ks. XI pt. „Rok 1812”); Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach wierszem. War. 1919, s. 7-320; Mik [ok. 1919], t. 3; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach wierszem. War. 1920, s. 7-290; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Objaśn. J. Bystrzycki i M. Janik. Lw. 1921, s. 9-370; Pan Tadeusz. Wyd. J. Kallenbacha i J. Łosia. Lw.–War.–Kr. 1921, s. 5-420; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach wierszem. Oprac. B. Bobrowska i R. Sylwer. Kr. 1924, s. 6-299; Lw 1925, t. 4, s. 1-267 (”Epilog”, s. 263-267); Wybór 1925, s. 103-155 (fragmenty ks. I, III, IV, IX-XII oraz „Epilog”); Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Oprac. S. Pigoń. Kr. 1925, s. 5-600 (oprac. S. Pigoń, Biblioteka Narodowa, nr 83; wyd. nast.: 1929, 1958 (zmien.), 1962 (zmien.), 1967, 1968 (wyd. 5, rzut II), 1971, 1972, 1980, 1982, 1994 (wyd. 10, Aneks oprac. J. Maślanka), 1996, 2015; ponadto Pittsburg 1945 (nakł. Rady Polonii Amer.)); Pan Tadeusz. Cz. 1: Tekst. Oprac. J.N. Miller. War. 1928, s. 6-350; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Z il. M. E. Andriollego. Łódź 1928, s. 4-129; Dzieła 1929, t. 9-10, s. 11-357 (”Epilog” t. 10, s. 353-357); Pisma 1929, t. 2, s. 3-270; Pan Tadeusz. Wstęp J. Ster. Łódź 1929, s. 6-267; Poezje 1929, t. 4, s. 3-327; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Il. M. E. Andriolli. War. [1929], s. 4-125; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Złoczów 1930, s. 5-410; Pan Tadeusz. Oprac. K. Górski. Lw. [1931], s. 5-392; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Wstęp K. Borkiewicz. Lw. 1931, s. 6-312; Nowogr 1932, s. 350-467; Wyd. Sejm., t. 4; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Wyd. i objaśn. T. Pini. Nowogr. 1933, s. 3-117; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Oprac. S. Essmanowski. War. 1934, s. 3-380; Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historja szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. War. 1934 (tom odb. osobno z Wyd. Sejm.); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Łódź [1934], s. 4-102; Teatr w Szkole 1935, nr 6/7, s. 188-190; Pan Tadeusz. War. 1935, s. 3-123 (wg pierwodruku z 1834); Chór wieków 1936, s. 132-133 (fragm. zatyt. „Matka Boska Kwietna”); Pisma poet. 1937, t. 4; Pan Tadeusz: tekst na podstawie pierwszego wydania. Przedm. M. Kridla, z 24 il. M. E. Andriollego. War. 1937, s. 3-354; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Oprac. B. Wieczorkiewicz. War. 1939, s. 2-110; Pan Tadeusz. Londyn 1940, s. 4-358; Pan Tadeusz: wyjątki z księgi 11 i 12. Wspomnienie z Maripozy. Matka. Budapeszt [1940], s. 3-20 (fragm. ks. XI i XII); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Chicago 1943, s. 5-320; Wybór 1943, s. 97-112 (fragm.); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Oprac. M. Kridl. Jerozolima 1943, s. 5-320; Pan Tadeusz. Hanower 1945, s. 3-90; Pan Tadeusz. Na podst. pierwszego wydania. Wstęp I. Chrzanowski. Rzym 1945, s. 16-360; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach. Słowo wstępne M. Jastrun. b. m. 1945, s. 3-276; Wybór 1945, s. 97-113 (fragm.); Pan Tadeusz: historia szlachecka z r. 1811 i 1812. Ks. 1. Szkocja 1945, s. 2-27; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Oprac. S. Pigoń. Pittsbourgh 1945, s. 3-508; Pan Tadeusz. Z przedm. I. Chrzanowskiego. Rzym 1945, s. 5-360; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812. Kr. 1946, s. 4-374; Liryka 1946, s. 97-112 (fragm. ks. I, II, IV, VII, XII); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Oprac. K. Brończyk. Kr. 1947, s. 5-450; Pan Tadeusz. Wstęp i objaśn. J.N. Millera. War. 1947, s. 6-500; Pan Tadeusz. Wyd. ludowe. Oprac. S. Pigoń. Kr. 1948, s. 5-355; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811–1812. Słowo wstępne M. Jastrun. War. 1948, s. 5-320; Wybór 1948, s. 35-47 (fragm. ks. IV); Pan Tadeusz. Oprac. J. Starowicz. Kr. 1949, s. 4-320; Wyd. Nar., t. 4, s. 5-383 (w tym: „Epilog”, s. 379-383 oraz „Epilog” w wersji J. Kleinera, s. 389-392); Pan Tadeusz. Ilustr. Tadeusz Gronowski. War. 1950, s. 1-405; Wybór pism 1950, s. 148-239; Wybór pism 1953, s. 399-470 (ks. I, XII, „Epilog” oraz fragm. ks. III i X); Wyd. Jub., t. 4, s. 5-383 (w tym „Epilog”, s. 379-383, oraz warianty tekstu, s. 387-417); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Oprac. Z. Stefanowska-Treuguttowa. Wr. 1956, s. 5-475; Krim-Sonette 1957, s. 38 (”Inwokacja” wraz z dwoma przekł. na j. niem. oraz przekł. na j. łac.); Utwory 1957, t. 4, s. 3-391; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach. Z il. M. E. Andriollego. Oprac. graf. H. Białoskórski. War. 1959, s. 5-380; Dzieła poetyckie. Tekst przygot. W. Borowy i E. Sawrymowicz. War. 1965, t. 4, s. 5-475; DzW, t. 4, s. 5-380; DzP 1972-1973, t. 4, s. 9-356; Blok–Notes MLAM 1978, nr 7, s. 5-14; DzP 1979, t. 4; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Oprac. K. Górski. Wr. 1981, s. 5-390; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Il. J. M. Szancer. War. 1985, s. 5-385; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. War. 1987, s. 3-300; Tobie Wilno. Antologia poetycka w wyb. i pod red. E. Feliksiak, M. Skorko i P. Waszaka. Białystok 1989, s. 11-12 (fragm.); Pan Tadeusz [reprint lwow. wyd. Altenberga]. War. 1990, s. 1-301; Pan Tadeusz. Kr. 1990, s. 2-382; Literatura pol. 1990 (fragm.); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w 12 księgach wierszem. Wstęp K. Górski. Rzeszów 1990; Gwiazda 1992, s. 215-291 (fragm.); Idylla 1995, s. 163-172 (fragm.); Pan Tadeusz. Ilustr. S. Smarowski. Bielsko-Biała 1996, s. 1-325; Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Wstęp A. Witkowska. Przyp. A. Bujnowska. Ilustr. M.E. Andriolli. War. 1996, s. 17-295; Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Lekcja literatury z Jarosławem Markiem Rymkiewiczem. Kr. 1997, s. 33-395; Żydzi w Polsce. Antologia literacka. Oprac. H. Markiewicz. Kr. 1997, s. 216-221 (fragm.); Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Kr. 1997, s. 5-390; Polish vers 1997, s. 64-74 (fragm. Ks. I); Magazyn Pol. 1998, nr 1, s. 16-17; Wyd. Rocz., t. 4, s. 3-525; Sun of Liberty 1998, s. 180-192 (fragm. ks. I, XI i XII); Wiersze w podob. 1998, s. 141-157 (”Inwokacja”, z albumu E. Boulay-Paty; „Inwokacja”, k. zakupiona od A. Słonimskiego, dziś zag.; podob. atg z Ośr. Dok. Pont. Jana Pawła II, MLAM, rkp 1050 i 2509, z Bibl. Ossol rkp 12293 III); Pan Tadèvuš 1998; Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Oprac. graf. L. Majewski. War. 1998, s. 11-391; Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 w dwunastu księgach wierszem. Tekst w oprac. K. Górskiego; pomysł, komentarze i dobór il. J. Pulnar. War.–Wr. 1999, s. 5-350; Pan Tadeusz. Oprac. Z.J. Nowak. War. 1999; Rozum i wiara 1999, s. 63-65 (fragm. ks. I); Wiersze i fragm. 1999, s. 85-86, 92, 136-170 (fragm.); Pan Tadeusz. War. 2000, s. 3-398; Pan Tadeusz. Il. J.M. Szancer. Poz. 2000, s. 3-360; Pan Tadeusz. Kr. 2000, s. 3-390; Pan Tadeusz. Żórawina 2002, s. 5-323; Pan Tadeusz. Bielsko-Biała 2002 ((e-book)); Pan Tadeusz. War. 2004, s. 5-430; Pan Tadeusz. Oprac. K. Górski, il. J. Wilkoń. Madryt 2005, s. 5-440; Pan Tadeusz. Olsztyn 2005, s. 5-250; Pan Tadeusz. War. 2006, s. 2-250; Pan Tadeusz. Lublin 2006 (audiobook, lektor: S. Sędrowski); Pan Tadeusz. Z il. J. Kozimora. Koszalin 2007, s. 4-380 ((wyd. bibliofilskie)); Pan Tadeusz. War. 2008 (e-book); Antologia 2012, s. 410-431 (fragm.); Pan Tadeusz. Gdynia 2013 (e-book); Pan Tadeusz. Il. M.E. Andriolli. Kr. 2014, s. 5-494; Pan Tadeusz. Il. J. Wilkoń. Poz. 2015; Pan Tadeusz. Konstancin-Jeziorna 2016, s. 6-290; Pan Tadeusz. Oprac. Z.J. Nowak. Il. M.E. Andriolli. War. 2017.

Przekłady: wł.: Arigo Boito, Taddeo Soplitza, w: Taddeo Soplitza o l'ultimo processo in Lituania. Mediolan 1871, s. 1-142; Początek PT 1888, s. 17-18 (”Inwokacja”). — Enrico Damiani, Tadeusz Soplica. Canti, w: Tadeusz Soplica. Canti. Novara 1977, s. 1-270 (wyd. 2: 1977). — Silvano Fanti, Messer Taddeo, w: Messer Taddeo. Wenecja 2018. — Clotilde Garosci, Pan Taddeo Soplitza, w: Rivista di Cultura 1924, nr 6/7, s. 260-265 (fragmenty); Pan Taddeo Soplitza. Tłum C. Garosci. Wstęp C. Agosti Garosci. Lanciano 1924; Pan Tadeusz. Trad. di Clotilde Garosci, introd. di Cristina Agosti Garosci. Turyn 1955, s. 1-353; Literatura pol. 1990, s. 105-106 (fragm. ks. I i II). — Luigi Marinelli, Il Signor Taddeo, w: Testi 2002 (Ks. I). — Taddeo Soplitza o l'Ultimo processo in Lituania, w: Biblioteca del Pungolo (Mediolan) 1871, nry 1-18, s. 1-141 (tłum. prozą; nr 1-18, 1 I-4 V 1871); Literatura pol. 1990, s. 104-105. — Oskar Skarbek-Tłuchowski, [Pan Tadeusz], w: Opere scelte 1955, s. 73-76; Est Europa 1986, t. 4 (wybr. księgi), tłumaczenie księgi I, w. 1-150, ineditom.

Adaptacje: Adapt. scen.:Junker Thaddeus, adapt. Engelbert Rehbronn w: Junker Thaddäus: schauspiel in fünf Aufzügen nach dem epos „Pan Tadeusz” des Adam Mickiewicz, wyd. 1891, s. 2-194. Pan Tadeusz. Komp. T. Wydżga, libr. T. Wydżga i M. Wydżga, adapt. Tomasz Wydżga, Maria Wydżga w: Pan Tadeusz: opera w 4-ch aktach z poematu Adama Mickiewicza: opus 18, wyd. 1905, s. 3-277. Pan Tadeusz, adapt. Kazimierz Missona w: Inscenizacja Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Ułożona w dziewięciu odsłonach, wyd. 1934, s. 2-90. Hajże na Soplicę, adapt. Daniel Bargiełowski, reż. Daniel Bargiełowski, prem. X 1985 w Teatrze Domowym; wyst. 15 XI 1989 w Teatrze Polskim ZASP w Londynie. Kochajmy się, War., adapt. Jan Englert, reż. Jan Englert, 11 III 1991, Teatr Komedia - Północne Centrum Sztuki. Wg XII ks. „Pana Tadeusza”. Powrót Pana Tadeusza do domu, adapt. Antoni Baniukiewicz, reż. Antoni Baniukiewicz, prem. 30 VIII 1998 w Teatrze Polskim w Wilnie. Romanse i ballady, adapt. Adam Hanuszkiewicz, reż. Adam Hanuszkiewicz, 9 X 1998, Teatr Nowy w War.. Pan Tadeusz, adapt. Józef Jasielski, reż. Józef Jasielski, prem. 29 III 2008 w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie. Pan Tadeusz i inne obce języki, adapt. Joanna Szczepkowska, reż. Joanna Szczepkowska, prem. 10 IX 2010 w Teatrze Syrena w Warszawie. Pan Tadeusz, adapt. Mikalaj Pinihin, reż. Mikalaj Pinihin, prem. 15 I 2014,Teatr Narodowy im. J. Kupały, Mińsk. Pan Tadeusz - wszystkie słowa, adapt. Piotr Cieplak, reż. Piotr Cieplak, scenogr. M. Witkowski; uscenizowana lektura poszczególnych ks. poematu od 12 IV 2015 do 19 III 2016 w Teatrze Narodowym w Warszawie. Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, adapt. Mikołaj Grabowski, reż. Mikołaj Grabowski, prem. 13 X 2018, Teatr Nowy w Pozn.Adapt. film. i telewiz.:Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński, adapt. Adam Mickiewicz, prem. 9 XI 1928 w Warszawie. — Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda, adapt. Adam Mickiewicz, prem. światowa 18 X 1999.